Staatsbosbeheer is van plan in het natuurgebied Bendel en Dichtedel in Berkheide een vochtig milieu te creëren. Er komen duinvalleien in de lagere delen van het landschap en hierbij worden de contouren van de huidige duinen gevolgd. Nu is het bekend dat in dit gebied historische akkers en weides bestonden. Via de ontgravingen zullen die met elkaar verbonden raken, vandaar dat Staatsbosbeheer er archeologisch onderzoek liet uitvoeren. Na een bureauonderzoek volgden boringen. Niet alleen om daarmee de bodemgesteldheid te bepalen, maar ook om vast te stellen of deze akkers nog intact zijn, en of er onder deze relatief recente resten oudere bewoonbare lagen liggen. Dit duingebied was namelijk al vanaf de bronstijd bewoonbaar.
Aardappels
Over de historische akkers in deze duinen was opvallend veel via bureauonderzoek te achterhalen. In combinatie met verkennend booronderzoek leverde het een beeld op van de situatie in het verleden. De vorm van de kleine akkers en de locatie van de kenmerkende walletjes eromheen, was duidelijk vast te stellen via kaarten en het AHN3-hoogtebeeld. Ook verklapten de oude kaarten dat de akkertjes waarschijnlijk rond 1870 waren aangelegd en tot in de jaren 50 van de vorige eeuw gebruikt werden. Ze waren vooral bestemd om aardappelen te verbouwen voor de inwoners van Katwijk.
Om de afstand van het gewas tot het grondwater te verkleinen, werden de akkers uitgegraven en het overtollige zand aan de akkerranden tot walletjes opgeworpen. Dat de akkertjes in grote delen van het onderzochte gebied nog altijd in de bodem aanwezig zijn, was in de boringen te volgen. Het reliëf van de wallen, dat zo onmiskenbaar uit de digitale hoogtekaart springt, was in het veld niet te zien. Voor de walletjes zelf zijn in de boringen ook geen duidelijke tekenen gevonden. Al is dat laatste mogelijk het gevolg van het vaak aanwezige ‘schone’ Jonge Duinzand.
![Het opbreken van het smalspoor van kanaal 5, najaar 1992 (foto: Van der Ham, 1995, 29].](https://www.raap.nl/wp-content/uploads/2021/06/image-13.jpeg){kind=link}
WOII
In de duinen waren ook resten van de Atlantikwall te verwachten. Berkheide lag in de Tweede Wereldoorlog namelijk midden in de brede zone die als kustverdedigingslinie en Stützpunktgruppe in gebruik was. Hoewel er geen verzonken bunkercomplex is aangeboord, vonden de archeologen op enkele locaties in het gebied wel stukken beton en betonnen paaltjes. Of dit resten zijn van het voormalige Smalspoor uit 1942, aangelegd door de Leidse Duinwater Maatschappij, was niet met zekerheid vast te stellen. De weg naar het plangebied liep langs een tankmuur, drakentanden en verschillende bunkers. Dat deze in principe net buiten het plangebied lagen, was al uit het bureauonderzoek gebleken.
Oudere sporen
De boringen in het duinzand brachten ook enkele donkere humeuze lagen aan het licht, waarvan de ouderdom lastig preciezer te bepalen was dan ‘late bronstijd tot en met vroege middeleeuwen’. Dit donkere zand was een van de meer tastbare aanwijzingen voor het gebruik of bewoning van dit gebied in het verleden. De bodemingrepen zullen daar echter niet zo diep reiken. Voorlopig komen de donkere lagen onder de nieuwe vochtige duinvalleien verborgen te liggen.
Projectleider RAAP: Tom de Rijk
T 071-5768118 | E t.de.rijk@raap.nl
Dit artikel komt uit RAAP-magazine 2021-1.