De Malpie: integrale aanpak erfgoed en ecologie in Natura2000-gebied

De Malpie: een integrale aanpak van erfgoed en ecologie

in een Natura2000-gebied

De Malpie is onderdeel van het Natura2000-gebied Leenderbos, Groote Heide en de Plateaux. Tijdens de verkenningsfase van het Uitvoeringsprogramma Dommeldal van Waterschap de Dommel en de provincie Noord-Brabant heeft RAAP in opdracht van Royal HaskoningDHV voor dit gebied een aardkundige, archeologische en cultuurhistorische inventarisatie gemaakt. Het doel was de wisselwerking tussen aardkundige processen en menselijk ingrijpen in kaart te brengen en op basis daarvan risico’s en kansen te inventariseren ten behoeve van de planvorming.

Bij natuuropgaven wordt over het algemeen vooral gedacht aan de gevolgen van bijvoorbeeld verdroging, verzuring en verzilting voor de ecologie en waterkwaliteit. De impact van dergelijke processen op het aardkundig en cultureel erfgoed blijft vaak onderbelicht. Waar ecologische en hydrologische kwaliteiten van een gebied veelal nog wel te herstellen zijn, geldt voor ons erfgoed dat weg meestal ook echt weg is. Door in een vroeg stadium slimme combinaties te maken, is het echter mogelijk om meerwaarde te creëren op alle vlakken. Natuurgebied De Malpie langs de Dommel bij Valkenswaard is hiervan een goed voorbeeld.

Door: Rik Vaessen, projectadviseur RAAP

Een globale ontstaansgeschiedenis

De provincie Noord-Brabant heeft de Malpie aangewezen als aardkundig waardevol gebied. Het kent zijn oorsprong aan het einde van de laatste ijstijd. In deze periode ontstond in de Malpie een breed en ondiep smeltwaterdal, terwijl door de wind landduinen, dekzandwelvingen en uitwaaiingslaagtes werden gevormd. Het Groot Malpieven is een typisch voorbeeld van een ven gevormd in de uitwaaiingslaagte. Met de overgang naar het warmere holoceen (circa 12.000 jaar geleden) nam de vegetatie toe. Daardoor werd de erosie en sedimentatie door wind en water aan banden gelegd en kwam in de lage delen van het landschap veen tot ontwikkeling. Zo ontstond een afwisselend landschap met hoge biodiversiteit, dat ook een sterke aantrekkingskracht had op de mens. Rondom de Malpieberg zijn bijvoorbeeld meerdere jachtkampen uit de steentijd aangetroffen.

Uitdagingen in een Natura2000-gebied

In 2017 stelde de provincie Noord-Brabant een gebiedsanalyse voor de Malpie op in het kader van het Programma Aanpak Stikstof (PAS). In hetzelfde jaar kwamen de Dienst Landelijk Beheer en Staatsbosbeheer met een Natura2000 beheerplan. Binnen het gebied komen volgens de gebiedsanalyse meerdere habitattypen voor die te kampen hebben met verdroging en verzuring.

Deze processen hebben niet alleen invloed op de biodiversiteit, maar vormen ook een bedreiging voor de aanwezige aardkundige en archeologische waarden. Verdroging leidt namelijk tot oxidatie van het veen in de vennen en daarmee tot terugval van biodiversiteit en verslechterde conserveringsomstandigheden voor paleo-ecologische en organische archeologische resten. Hierdoor worden belangrijke archieven met informatie over de ontwikkeling van het landschap en de menselijke bewoningsgeschiedenis (onomkeerbaar) aangetast.

De Malpieberg waar in het verleden sporen van jager-verzamelaars zijn aangetroffen.

De aardkundige inventarisatiekaart van het gebied rondom de Malpie.