“Na een opstartperiode kunnen we de inwoners en historische verenigingen eindelijk laten zien dat we het erfgoed van Altena zeker niet vergeten zijn.”
Alweer uitstel voor de Omgevingswet. De planning is nu januari 2024 en alle gemeenten bereiden zich voor op de komst ervan. In hun Omgevingsplan moeten ze vastleggen hoe ze rekening houden met hun erfgoed en dat vergt nogal wat acties. De gemeente Altena koos ervoor een Erfgoedvisie en Kwaliteitsatlas te laten maken. Annette van Wel, beleidsmedewerker Omgeving, licht die keuze toe.
Anette van Wel | beleidsmedewerker gemeente Altena
De Brabantse gemeente Altena, ontstaan in 2019 door de fuserende buurgemeenten Woudrichem, Werkendam en Aalburg, is niet alleen groot – zo’n 226 km² – maar ook rijk aan geschiedenis, erfgoed en water. Typisch zijn de fraaie lintdorpen, ingedijkte polders én werelderfgoed de Hollandse Waterlinie. Met dit erfgoed houdt Annette van Wel, beleidsmedewerker Omgeving bij de gemeente, zich dagelijks bezig: “We zijn een jonge gemeente en daarom is het voor ons belangrijk het erfgoedbeleid te actualiseren en harmoniseren. Dat is ook de aanleiding voor een nieuwe visie op erfgoed. Voor mij was het essentieel om dat zo integraal mogelijk in te steken, om een goed toepasbare visie op erfgoed op te stellen die helder en inspirerend is. Met die insteek zijn we bij RAAP terechtgekomen, ook omdat RAAP in het verleden al betrokken was bij het erfgoed van de gemeente.”
Ambities en kansen
De gemeenteraad keurde de Erfgoedvisie medio 2022 goed. In het document zijn de ambities voor het behoud van het erfgoed voor de komende vijf jaar vastgelegd. Daarnaast staan de belangrijkste verhalen en thema’s uit de geschiedenis van Altena erin. Van Wel: “De Erfgoedvisie is een onderlegger voor de uitvoeringsagenda. Er staan concrete actiepunten in om onze ambities te verwezenlijken en tegelijk ook kansen te verzilveren. Als je dat vastlegt op papier wordt het al snel helder. Dat kan inspireren én het is fijn als hierdoor de neuzen in dezelfde richting komen te staan.”
Een van de actiepunten uit de Erfgoedvisie is de Kwaliteitsatlas. RAAP leverde daarvoor kaarten aan met de belangrijkste cultuurhistorische waarden in de gemeente. Van Wel: “In de kwaliteitsatlas ontleden we de gemeente als het ware in verschillende historische lagen. Van het landschap tot aangelegde en gebouwde structuren die erop ontstaan zijn. Hier hangen we vervolgens een waardering aan die uiteindelijk zal leiden tot een eenduidig beschermingsregime.”
De informatie uit de Kwaliteitsatlas komt voor iedereen beschikbaar op de gemeentelijke website. Je kunt er meer te weten komen over de kwaliteiten en uitgangspunten voor een bepaald perceel. “Als het voor de mensen duidelijk is wat het verhaal van de gemeente is, dan zorgt dat voor veel meer draagvlak” legt Van Wel uit. “Daarom hebben we bij de Erfgoedvisie ook een infographic gemaakt om meer mensen te bereiken. Zo hoop je dat het erfgoed niet als obstakel, maar juist als kans gezien wordt.”
De gemeente heeft geprobeerd om zich voor deze visie te laten voeden door wat er leeft bij erfgoedpartners, erfgoedvrijwilligers en betrokken inwoners. “Het is heel leuk om te zien dat het erfgoed in Altena leeft, ook voor mij persoonlijk,” zegt Van Wel. “Ik kom uit de ruimtelijke ordening en erfgoed was een relatief nieuw werkveld voor mij. De inhoud, hoeveelheid en breedheid van het werk waren soms best overweldigend. Ik heb de afgelopen jaren heel veel informatie en ideeën in mijn hoofd opgeslagen en in de Erfgoedvisie kon ik dat echt kwijt en mensen meekrijgen. Het leverde leuke reacties op, mensen zijn blij dat er weer aandacht is voor ons erfgoed. Na een opstartperiode als jonge gemeente, kunnen we de historische verenigingen en inwoners eindelijk laten zien dat we het erfgoed van Altena zeker niet vergeten zijn.”
Digitale participatie
Inwoners zijn via digitale participatie bij de Erfgoedvisie betrokken. Samen met Marcel IJsselstijn, projectleider cultuurhistorie bij RAAP, stelde Van Wel een online vragenlijst voor bewoners op: “Wij waren heel blij met de respons van meer dan 50%. Ruim 500 enquêtes kwamen ingevuld terug en dat is super goed verwerkt door Marcel.” Voor een steekproef uit het veld van erfgoedprofessionals is een andere vragenlijst gemaakt met opnieuw veel bruikbare input als resultaat. Van Wel licht toe dat het een visie voor en door inwoners is, en dat zij vooral heeft gezocht naar integraliteit en verbinding: “Er leven veel ideeën bij de vele erfgoedverenigingen en inwoners en dat geeft echt energie. De Erfgoedvisie is er krachtig door geworden en inspirerend. Er zijn echt kansen uit dit participatietraject voortgekomen en het voelde heel prettig om dat samen met Marcel te doen.”
Volgens Van Wel is erfgoed een onderwerp dat niet altijd de juiste aandacht krijgt. “De erfgoedvisie is over het algemeen heel positief ontvangen. Maar we zijn ook een gemeente met grote ambities en dan zijn compromissen nodig. Dus is het goed om op tijd te weten welk erfgoed je echt wilt beschermen en waar je de verantwoordelijkheid bij de eigen inwoners wilt neerleggen. Daar kom je alleen maar achter door stapsgewijs aan de slag te gaan. De gemeenteraad hierin vroeg meenemen, zie ik als iets positiefs, want zij moet uiteindelijk goede afwegingen kunnen maken en budget vrijmaken voor de ambities uit de erfgoedvisie.”
Keuzes
Het werk aan de Kwaliteitsatlas is nog gaande en dat betekent keuzes maken over cultuurhistorische waarden. Kiezen welk beleid bij hoge of minder hoge waarden past. Nadenken over beschermende regels. Nieuwe monumenten aanwijzen, sommige waarden misschien loslaten enz. Van Wel: “Het gaat erom: wat willen we ermee? De kaarten zijn belangrijk om daarin keuzes te maken. Een aandachtspunt is bijvoorbeeld het verdichten van historische linten. Via de Kwaliteitsatlas kan in beeld komen waar je dat wél kunt doen en waar beter niet. We willen de gegevens zo toepasbaar mogelijk maken, zodat we al weten waarmee we rekening moeten houden als er ontwikkelingen zijn. Hoe minder algemeen de beleidsuitgangspunten zijn, hoe beter. En daarna gaan we ze borgen in het nieuwe Omgevingsplan.”
Erfgoedvisie & infographic:
www.gemeentealtena.nl/vrije-tijd/cultuur-in-altena/erfgoedvisie
