Opgraven in Maaspark Well
optimaal digitaal
Het gebiedsplan Maaspark Well wordt in snel tempo ontwikkeld. Graafmachines rijden af en aan en maken de weg vrij voor een zandzuiger die het Limburgse Maasdal omvormt in een nieuw en veiliger landschap. Het gebied wordt voor de toekomst beschermd tegen hoogwater en er ontstaat een nieuw natuurgebied met ruimte voor recreatie. Tussen alle bedrijven door doen archeologen er in sneltreinvaart onderzoek.
De Maas trad in de jaren 90 fors buiten haar oevers. Om nieuwe overstromingen te voorkomen vinden er op veel plaatsen ingrepen plaats. Onder andere tussen de Limburgse Maasdorpen Aijen en Well, waarvoor de gemeente Bergen het gebiedsplan Maaspark Well uitwerkte. Dijken worden versterkt, er komt een hoogwatergeul en een grotere voorhaven en het daarbij gewonnen zand en grind wordt verwerkt tot nuttige bouwgrondstoffen. Daarnaast vindt er uitvoerig archeologisch onderzoek plaats.
De noordelijke helft van Maaspark Well is in de afgelopen jaren in verschillende fasen onderzocht. Dat bracht nieuwe waardevolle archeologische gegevens naar boven. Het laatste stukje van de archeologische puzzel dat aan de beurt kwam, was de zogenoemde Depotlocatie: een strook grond van 13 hectare waar nog gravend onderzoek moest plaatsvinden. Daar was in het 281 hectare grote plangebied bij aanvang van het project tijdelijk dekgrond opgeslagen. Voor de provincie Limburg doet RAAP er sinds het najaar van 2019 onderzoek, met als opdracht: vertel het verhaal van de plek zo goed mogelijk.
Projectleider Reinier Ellenkamp
Graaftrein
Het archeologisch onderzoek op de Depotlocatie is ingekapseld in de gebiedsontwikkeling uitgevoerd door Kampergeul BV, een samenwerkingsverband van meerdere bouwgrondstofwinners. Voor de archeologen was het een uitdaging om binnen de tijd en het budget zoveel mogelijk kennis te verzamelen om de geschiedenis van de plek te reconstrueren. Voor Reinier Ellenkamp, projectleider bij RAAP is het in alle opzichten een bijzonder civieltechnisch project: “Het landschap aan de Maas gaat hier helemaal op de schop. Dat gaat in ijltempo, echt indrukwekkend. Direct voor ons uit werd het 15 meter hoge gronddepot met graafmachines en dumpers door grondverzetbedrijf Van Beusecom verwijderd. En vlak achter ons aan kwam zandzuiger De Schelde en de drijvende zandklasseerinstallatie Kaliwaal 41, om zand en grind te winnen. Dan zit je dus strak ingeklemd in een draaiende graaftrein. Daar hebben we onze manier van werken geheel op aangepast”.
Een groot gebied zoals de Depotlocatie kan niet in één keer geheel opengelegd worden. Dat gebeurde in verschillende blokken, waarvan de omvang werd afgestemd op de verwachte archeologie. Vice versa is een aparte proefsleuvenstrategie bedacht, afgestemd op de ontgravingsplanning van Kampergeul BV en op de aard van de verwachte vindplaatsen en hun landschappelijke context. Ervaringen in het omringende gebied waren daarvoor de basis. In de afgelopen jaren hebben de archeologen er veel gevonden. Het is een archeologisch zeer interessant gebied dat al duizenden jaren bewoond is. Onder het maaiveld ligt het oude rivierlandschap begraven. Op de hoogste delen zijn prehistorische vondsten ontdekt van de Midden Steentijd (10500-5500 voor Chr.) tot de IJzertijd.
Digitale opgraving
Het project vergde een speciale aanpak. Doordat de waardering en opgraving tegelijkertijd werden uitgevoerd, was er weinig ruimte om de resultaten rustig te bekijken en te evalueren. Om zo efficiënt mogelijk te werken, waren de digitale opgravingsdata continu up-to-date en bevraagbaar. Wat in de veldcomputer was ingevoerd, was na koppeling met de meetgegevens direct digitaal op kaart te raadplegen. Zo was er in het veld voortdurend inzicht in de voortgang, en waren meteen al ruimtelijke verbanden te leggen. Een vindplaats was op basis van de proefsleuven snel te begrenzen. In het veld bepaalden de archeologen al of de aangetroffen resten behoudenswaardig waren, en wat de bijdrage aan het verhaal van de plek zou zijn. Zo kon snel besloten worden om al dan niet direct door te schakelden naar opgraven. Dat het werk met data-technisch ervaren archeologen uitgevoerd werd, spreekt voor zich. Niet eerder voerde RAAP de digitalisering op een opgraving zo ver door.
Speciaal voor Maaspark Well maakte RAAP een Webviewer. Via deze website kon iedereen de opgravingsdata op een interactieve kaart ‘live’ raadplegen. Zowel alle teamleden in het veld, als de opdrachtgever en bevoegde overheid. Dat leverde veel tijdwinst op voor het hele proces. Een bijkomend voordeel was dat ook het publiek de voortgang van het onderzoek online op de voet kon volgen. Vanwege corona bleef het bij één Open dag, maar de online presentatie vulde dat gat mooi op. Publieksparticipatie is ook in Maaspark Well namelijk een belangrijk aspect. Ellenkamp: “Met een Webviewer staat de archeologie letterlijk digitaal in de etalage, die bovendien telkens wordt aangevuld. Via je telefoon, pc of tablet kan je eenvoudig de resultaten van de onderzoeken in het gebied bekijken, maar ook informatie over de vondsten en de verhalen daarachter. Bovendien zorgden we regelmatig voor een online verslag in woord en beeld.”
Eind oktober 2020 zat het veldwerk in Maaspark-Well er voorlopig op voor de archeologen van RAAP. Het werk aan Maaspark Well loopt overigens gewoon verder. Aan de zuidkant van de Voorhaven zal binnenkort weer een nieuw archeologisch onderzoek starten. Voor Ellenkamp is het een bijzonder gebied omdat je goed kunt herleiden hoe de mensen vroeger al op de dynamiek van de rivier reageerden: “Aan de bodemopbouw, het grondgebruik en de archeologische sporen zie je hoe de Maas uit zijn bedding is gelopen. Door het risico van overstroming zijn de vroegere bewoners steeds meer richting de huidige dorpen Well en Aijen opgeschoven om te wonen en werken.”
IJzerovens
De uitwerking van het onderzoek van de Depotlocatie is nog in volle gang. De archeologen hebben meerdere duidelijke (huis)plattegronden opgegraven uit de late prehistorie, vooral de ijzertijd. De vondst van een vuurstenen pijlpunt wijst erop dat het gebied ook al duizenden jaren daarvoor, in de nieuwe steentijd, door mensen werd bezocht en gebruikt. Verder zijn er laatmiddeleeuwse ontginningsgreppels gevonden en loopgraven uit WOII. Wat de resultaten echt bijzonder maakt, is het grote aandeel sporen dat wijst op industriële activiteiten. Aan de noordzijde van de Depotlocatie is een groot cluster met ijzerovens blootgelegd. De exacte datering is nog onbekend, maar dat één van de middeleeuwse greppels vol zat met ijzerslakken geeft een indicatie. Verder vallen de vele houtskoolmeilers op die verspreid over het gebied gevonden zijn. Of dit allemaal met de ijzerproductie verband houdt, is niet zeker. Het duidt wel op grootschalige activiteiten lang voordat de moderne graafmachines hun werk deden. Nog niet alle resultaten van het specialistisch onderzoek zijn binnen, maar dat de gebiedsontwikkeling tot veel archeologische kenniswinst gaat leiden, is al duidelijk.
