Afgelopen jaar werd ‘Kronehoef’ gesloopt, een boerderij in de gelijknamige Eindhovense wijk Kronehoef.
De intrigerende geschiedenis van deze locatie met ‘koninklijke roots’ is met archeologisch en bouwhistorisch onderzoek ontrafeld.
De druk op de grond in de stad Eindhoven is groot en uitbreidingen zijn hoognodig. De historische boerderij Kronehoef, die begin 2021 nog aan de Kronehoefstraat in de wijk Woensel stond, kon daarom niet behouden blijven. Het terrein is wel grondig onderzocht om zoveel mogelijk wetenschappelijke informatie te documenteren. RAAP begeleidde de sloop en voerde een opgraving uit in opdracht van OMEGA projectontwikkeling BV. De grondsporen en vondsten vormden bij elkaar genoeg ‘smoking guns’ om met historische bronnen erbij de geschiedenis van een van de laatste stadsboerderijen van Eindhoven te reconstrueren.
Projectleider RAAP: Xavier van Dijk
T 0495-513555 | E x.van.dijk@raap.nl
De wijk ‘Kronehoef’ verwijst naar een hoeve die volgens de oudste vermelding dateert uit 1378: het goed Ten Gruythuze. Vanaf eind 14e eeuw is dat het bezit van de heren van Cranendonk en Eindhoven. Het is de plaats waar grondcijnzen aan de rentmeester worden betaald.
De oudste opgegraven sporen zijn van kleine bijgebouwen (schuren en een stal) van een erf uit het tweede kwart van de 14e eeuw: vermoedelijk het erf van Ten Gruythuze. Het hoofdgebouw lag zuidelijker, buiten het plangebied, onder de huizen en garages achter de Kronehoefstraat, en is niet opgegraven. Naast veel kuilen en greppels, is ook baksteen en mortel gevonden. Zo vroeg al met baksteen bouwen was niet voor iedereen weggelegd. Het is een luxe die verband kan houden met het huis van de heren van Cranendonk: een noviteit die bijdroeg aan een voorname uitstraling.
Scherven van (melk)kommen en een mestgreppel wijzen op veeteelt. Verder is een spinklosje en een stuk maalsteen opgegraven, indicaties voor de productie van wol, maar ook voor huishoudelijke activiteiten.Bijzonder is een stuk van een 14e-eeuwse keramieken veldfles uit het Rijnland: zeker geen alledaags voorwerp.
Een stuk van een dergelijke 14e-eeuwse veldfles is opgegraven.
De bezittingen van de heren van Cranendonk en Eindhoven komen in 1551 in handen van het huis van Oranje. Anna van Egmond, vrouwe van Cranendonk en Eindhoven, trouwt dan namelijk met Willem van Oranje. Vanaf die tijd heet het Gruythuze ook wel ‘Grote Prinsehoeve’. De oudste plattegrond die we daarvoor kunnen raadplegen is de kaart van Jacob van Deventer uit 1560. Daarop is bebouwing te zien ten noorden van de voorloper van de huidige Kronehoefstraat.
In deze tijd is het plangebied mogelijk als achtererf van het goed Ten Gruythuze in gebruik. Van de vele opgegraven grondsporen dateert één greppel uit de 17e of 16e eeuw. Deze sluit aan op de (latere) ‘gracht’ van de Kronehoef, die te zien is op het minuutplan uit 1832. De aangetroffen kuilen kunnen waterkuilen zijn die hoorden bij de Grote Prinsehoeve. Een opmerkelijke vondst uit de 15e-16e eeuw is de scherf van een vetvanger, die vet van wildgebraad opving: typisch voor in de rijkere keuken van de elite.
Fragment van een vetvanger uit de 15e/16e eeuw. Rechts: voorbeeld complete vetvanger 1450-1550 (Bron Erfgoed Alkmaar).
In 1701 duikt de naam ‘Koningshoeve’ op. Die naam verwijst naar het feit dat de eigenaar, stadhouder prins Willem III van Oranje, ook koning van Engeland is. Waarschijnlijk woont er een pachter op de hoeve en verblijft Willem van Oranje er hoogstens op doorreis. De datering van de opgegraven greppels en het ontbreken van sporen zoals waterputten wijzen erop dat het plangebied in de 18e eeuw wel degelijk deel van een erf uitmaakt, maar de Koningshoeve zelf viel net buiten het opgegraven terrein.
In 1807 komt de hoeve in het bezit van de ‘Kroon’ van Holland. Lodewijk Napoleon was toen net Koning van Holland. Vanaf die tijd raakt de naam ‘Kronehoef’ in gebruik. Zowel op de kadasterkaart van 1832 als op kaarten van rond 1900 is op dezelfde plaats bebouwing te zien: de voorganger van de Kronehoef die in 1883 afbrandt. De hoeve ligt dan in het plangebied. De eigenaar, Catharina Donkers, laat de Kronehoef direct na de brand herbouwen. Slechts een klein deel van de boerderij staat dan op de oude fundamenten. De nieuwe boerderij is – net als de voorganger – een langgevelboerderij van circa 10×30 meter groot. Het woongedeelte heeft vier vertrekken: de heerd, de woonkamer, de opkamer en de geut (spoelkeuken). Daarachter ligt het bedrijfsdeel met de potstal voor het vee. Begin 20e eeuw is de verouderde stal vervangen door de modernere Hollandse- of grupstal. Ook het woongedeelte verandert: de heerd wordt kleiner en de geut wordt de keuken. Deze periode is het beste vertegenwoordigd in de opgraving: het gaat dan om de oude fundamenten van de Kronehoef en veel scherven eenvoudig gebruiksaardewerk uit de regio of het Rijnland.
In 1922 wordt de Kronehoef verkocht aan de Vereniging van Fraters in Tilburg. De hoeve is mogelijk hun pachtboerderij. Op de naastgelegen grond bouwen de fraters een klooster, jongensschool en meisjesschool. Na de Tweede Wereldoorlog komt rond de Kronehoef steeds meer bebouwing. Het landschap verstedelijkt. Als de Kronehoef in 1985 wordt verkocht, is vrijwel al het land eromheen woongebied. Het gebouw heeft alleen nog een woonfunctie. Er volgt een verbouwing in 1987 die het voormalige bedrijfsgedeelte in woonvertrekken opdeelt. Weinig oude kenmerken blijven bewaard. Er komt een garage in, de oude heerd wordt grotendeels gesloopt en het laat 19e-eeuwse exterieur krijgt een historiserend 18e-eeuws uiterlijk. Blijkbaar wordt het historisch karakter van de hoeve toch gewaardeerd.
De historische boerderij Kronehoef aan de Kronehoefstraat 62 wordt in 2021 gesloopt, evenals een voormalige school/kinderdagverblijf op het terrein. Het is een van de laatste stadsboerderijen van Eindhoven en de gemeente laat het te ontwikkelen terrein intensief onderzoeken. Eerder onderzoek leverde al sporen op vanaf het einde van de 12e eeuw. Als vervolg vindt een bouwhistorisch onderzoek plaats en archeologen begeleiden de sloop van de funderingen en voeren een opgraving uit. Direct na de opgraving start de bouw van nieuwe appartementen op het terrein.
