Rucphen had al een archeologische verwachtingskaart uit 2011: waarom was een nieuwe versie nodig?
Dees Melsen: De gemeente Rucphen is druk bezig met de voorbereiding op de nieuwe Omgevingswet. Al het ruimtelijk beleid is tegen het licht gehouden: is het nog actueel, is het nog nodig of kunnen we het vereenvoudigen? Zo ook het beleid voor archeologie. Sinds onze archeologische verwachtingskaart uit 2011 zijn er vele onderzoeken uitgevoerd en is er beter kaartmateriaal beschikbaar. Alle reden dus om het archeologisch beleid en de kaarten te updaten.
Hoe heeft u dat aangepakt?
Samen met de adviseurs van Regio West-Brabant, Floor Timmermans en Leonie Weterings, hebben we een aanpak gekozen. Zij hebben gekeken naar een geschikte partij met deskundigheid en ervaring in de regio. De keuze is op RAAP gevallen. Eerst hebben we een pilot voor het dorp Sprundel laten uitvoeren. Dit gaf waardevolle inzichten om voor de hele gemeente een nieuwe kaart te maken.
Floor Timmermans, regioarcheoloog West-Brabant:
“We hebben voor deze opdracht gekozen om samen te werken met specifieke specialisten.
Een daarvan was Reinier Ellenkamp van RAAP. Door zijn enorme ervaring in het opstellen van zeer goede en werkbare verwachtings- en beleidskaarten en zijn grote ervaring in de regio vonden wij hem onmisbaar voor deze update.
De andere specialist die we hierbij betrokken hebben, is Hans Koopmanschap. Vanwege zijn middeleeuwse expertise en de ervaringen en kennis die hij opdeed tijdens het schrijven van zijn proefschrift aan de Langstraat. Een ander gebied, maar wel met een aantal overeenkomsten met de gemeente Rucphen. Bijvoorbeeld de invloed die de veenbedekking en -ontginning hadden in een gemeente die op de grens ligt van het veen en het zand. Door de samenwerking met de gemeente, RWB en twee verschillende specialisten heeft het project een extra dimensie gekregen, een waardevolle exercitie.”
Reinier Ellenkamp, projectleider bij RAAP:
“Vergeleken bij tien jaar geleden is er qua archeologische verwachtingskaarten wel wat veranderd. Dat is voortschrijdend inzicht. Als je, zoals voorheen, verwachtingskaarten voornamelijk baseert op de bodemkaart en geomorfologische kaart, krijg je een vrij grofschalige verwachting. Tegenwoordig kun je met de zeer gedetailleerde hoogtebestanden van Nederland veel meer nuances in het landschap in kaart brengen. Voor Rucphen heb ik een paleografische basiskaart op schaal 1:15.000 gemaakt met veel detailinformatie. Daarop zijn alle landschappelijke ontwikkelingen vanaf de steentijd geprojecteerd. Zo werd bijvoorbeeld duidelijk welke consequenties de ontwikkeling van het veen voor het landschap en de archeologie had. Vervolgens heb ik knikpunten onderscheiden waar de landschapsontwikkeling duidelijk veranderde. Dat resulteerde in drie voor Rucphen archeologisch relevante perioden: de steentijd, landbouwers-periode en staatse tijd. Voor deze drie perioden heb ik aparte verwachtingskaarten gemaakt. Die zijn nauwgezet gecombineerd tot één verwachtingskaart die als basis dient voor de beleidskaart. Voor zo’n analyse heb je echt inzicht in landschappelijke en archeologische ontwikkelingen nodig om een heel specifiek model voor je onderzoeksgebied of gemeente te maken. Een uitdaging, maar vooral ook leuk om samen met de regioarcheologen te werken aan een goed onderbouwd resultaat.”
Beter onderbouwde verwachtingskaarten
Updates van verwachtingskaarten zijn een trend. Recentelijk maakte RAAP deze voor de gemeenten Maasgouw en Altena en er wordt gewerkt aan geactualiseerde kaarten voor Roerdalen en Alphen-Chaam. De update voor Rucphen is sinds het najaar van 2019 opgenomen in het archeologisch beleid van de gemeente. Hierin zijn ook circa 160 onderzoeken meegenomen, die sinds de eerste archeologische verwachtingskaart (2011) in de gemeente zijn uitgevoerd. Het eindresultaat is een gedetailleerde kaart waarmee beter te bepalen is waar onderzoek nodig is, omdat er archeologische vindplaatsen te verwachten zijn. Voor sommige delen die voorheen een summier onderbouwde hoge archeologische verwachting hadden, is de verwachting genuanceerd. Daar is onderzoek nu alleen nodig als daarvoor een onderbouwde aanleiding is. Zo leidt het archeologiebeleid, dat op basis van de nieuwe kaarten is bijgesteld, tot minder onderzoekslasten en kosten voor burgers en ondernemers.
Wat was de opdracht aan Regio West-Brabant en RAAP?
De Regio West-Brabant en RAAP hebben samen de actualisatie van de beleidskaarten en het bijbehorende onderzoeksrapport opgesteld. Samen met de Regio West-Brabant is het nieuwe archeologiebeleid opgesteld. De samenwerking met alle partijen liep erg positief.
Het adviesdocument bij de kaart is bewust beknopt gehouden: is de archeologische verwachting met deze nieuwe kaart toch goed onderbouwd?
Zeker! Op basis van de meest actuele onderzoeken en kaarten zijn de waarden goed onderbouwd. We voldoen hiermee helemaal aan de nieuwe Omgevingswet. Dit is erg belangrijk om archeologisch erfgoed te kunnen behouden.
Wat is het voordeel van deze update?
Het archeologisch erfgoed hebben we zo goed beschermd. Daarnaast leggen we inwoners en ondernemers niet meer regels op dan noodzakelijk. Dat past helemaal in de geest van de nieuwe wet.