Reconstructie 14e-eeuwse Landweer bij Snelle Loop geopend
De herinrichting van het Brabantse beekje de Snelle Loop bij Gemert-Bakel door Waterschap Aa en Maas is afgerond. Op donderdag 16 september vond de feestelijke opening plaats en kon het eindresultaat bekeken worden. Over een lengte van enkele honderden meters is hier een 14e-eeuwse landweer gereconstrueerd en met historisch verantwoord groen beplant. RAAP voerde hier het archeologisch onderzoek uit en bracht de sporen in kaart.
De Snelle Loop is een waterloop die deel uitmaakte van een landweer tussen de gemeenten Gemert-Bakel en Laarbeek. In de vroege 14e eeuw fungeerde het broekgebied als grens tussen de Rijksheerlijkheid Gemert en het hertogdom Brabant. Deze grens was al in 1325 vastgesteld middels grenspalen. De landweer is op zijn vroegst aangelegd in 1336 en bestond in elk geval rond 1369. Sindsdien moesten de bewoners van Grotel, Aarle en Beek deze grens, de (Beecxsen) grave, onderhouden. In 1408 werd de grave onderdeel van een landweer. In 1429 bestond die uit een opgeworpen wal met doordringbaar struikgewas, geflankeerd door grachten: de Walgraaf en de Kleine Walgraaf. De landweer had in eerste instantie een politieke functie als territoriumgrens en een economische taak als veekering, waarbij Gemerts vee belet werd de drassige Beekse weiden te betreden. Sinds de 16e eeuw waren daar ruzies over tussen enerzijds de dorpen Beek, Aarle en Rixtel en anderzijds Gemert.
RAAP heeft in het afgelopen jaar archeologisch onderzoek gedaan naar deze historische grenswal. Daarbij is in Walgraven onder meer een proefsleuf dwars door de landweer aangelegd. Hier begon de landweer als een ruim 3 meter breed aarden wallichaam, geflankeerd door 1 meter brede greppeltjes. Al snel egaliseerde men de zaak en werd een bredere greppel aangelegd. Lokaal is de bodem vertrapt en/of verreden tijdens het verrichten van (onderhouds)werkzaamheden. Niet veel later is de landweer meerdere malen opgehoogd en verbreed. Het geheel had nu het uiterlijk zoals beschreven in 1429 en 1599: een opgeworpen wal van een ‘halfmanslengte’ hoog, geflankeerd door grachten van zeven voet (ca. 2,3 m) breed.
Getuigenissen uit de 17e eeuw meldden dat de wal ter hoogte van Grotel twee- en driedubbel is gemaakt, wat door het onderzoek is bevestigd. De landweer was in totaal minstens 12,5 meter, maar eerder ruim 20 meter breed. Ruim 500 meter zuidelijker is een tweede profiel door de landweer gedocumenteerd. Hier tekenden zich vier greppels af, die elkaar in de tijd opvolgden. De meeste zijn al vrij kort na de aanleg gedempt. Pas nadat de laatste greppel was gedempt, wierp men hier een aarden wallichaam van ruim 4 meter breed en 90 cm hoog op, vergelijkbaar met de genoemde halfmanslengte uit 1599.
Kuilen en karresporen
Op een lage dekzandrug ten zuidwesten van de Walgraaf zijn andere sporen gevonden, waaronder losse, geïsoleerde paalkuilen en waterkuilen. Op deze dekzandrug werden al in de vroege 16e eeuw de nodige (landbouw)activiteiten ontplooid. In Tereyken is de landweer in de loop van de tijd volledig geëgaliseerd, maar er zijn vier grote greppels van de landweer opgegraven. De oudste greppel was ongeveer 2 meter breed en 1,5 meter diep. Later, in de late 17e eeuw of vroege 18e eeuw, is die flink vergroot. De sloten werden in een relatief kort tijdsbestek gedempt en enkele meters verplaatst. De landweer bestond hier uiteindelijk uit twee wallichamen en drie sloten. Hun breedtes sluiten aan bij de 17e-eeuwse beschrijvingen van stijf twaalf voeten (4 m) en zeven voet (2,3 m). Daarnaast zijn er andere archeologische grondsporen opgetekend, waaronder bundels karresporen. De oudste bundel gaat wellicht terug tot 1500 en verbond naar verluidt de Asdonckse hoeve in Grotel met Tereyken. De jongste bundel karresporen dateert uit de 20e eeuw en sluit aan op een nog bestaande brug en stuw aan de huidige Snelle Loop.
Reconstructie
De landweer is over een lengte van enkele honderden meters gereconstrueerd en met historisch verantwoord groen beplant, zoals sleedoorn, meidoorn, braam of hondsroos. Tevens is er onder andere een informatiebord bij geplaatst. Verder zijn er amfibiepoelen aangelegd en vistrappen en stuwen vernieuwd. De gereconstrueerde landweer gaat als ecologische verbindingszone dienen.
Omroep Centraal Gemert-Bakel maakte er een uitgebreide reportage van. Aan het woord o.a. RAAP-projectleider Xavier van Dijk die uitleg geeft bij de opgegraven sporen.