Unieke vondst uit de 13e eeuw bij kasteelruïne Nijenbeek
Tijdens archeologisch onderzoek bij kasteelruïne Nijenbeek in het Gelderse Voorst is een unieke zegelstempel uit de 13e eeuw gevonden. De stempel, aangetroffen in de gracht rond de kasteelruïne, blijkt van ridder Dirck van Nijenbeek te zijn, destijds de eigenaar van kasteel Nijenbeek. Samen met andere opgegraven vondsten is de zegelstempel nu te zien op een kleine expositie bij de kasteelruïne.
Archeologisch onderzoek
In de zomer van 2018 voerde RAAP bij de kasteelruïne Nijenbeek een archeologisch onderzoek uit in opdracht van de eigenaresse Barones van Lynden. Het onderzoek was nodig vanwege plannen om de laagte rondom de ruïne, in de uiterwaarden van de IJssel, te herstellen. Bij de opgraving kwamen veel vondsten uit de 13e t/m 19e eeuw aan het licht, met name gebruiksaardewerk. Zeer bijzonder is de zegelstempel die aan de voet van de kasteelruïne verborgen lag.
Zegelstempel
De zegelstempel is gemaakt van een koper-brons legering, heeft een diameter van maar liefst 6 cm en is circa 8 mm dik. Op de keerzijde zit een bevestigingsoog met een diameter van 4 mm. Dit diende om het stempel via een ketting te verbinden aan de contrazegel. Zegels gebruikte men voor het rechtsgeldig maken van oorkondes en het sluiten van brieven, kistjes enz. zodat het onmogelijk was deze te openen zonder het zegel te verbreken.
Dirck van Nijenbeek
Dergelijke grote zegelstempels worden vrijwel nooit aangetroffen bij archeologisch onderzoek. Dit exemplaar blijkt ook nog eens van grote historische waarde te zijn voor kasteel Nijenbeek. Het gaat namelijk om de persoonlijke zegelstempel van ridder Dirck van Nijenbeek. Hij leefde van 1232 tot 1296, was eigenaar van het kasteel van het midden van de 13e eeuw tot 1296 en zeer waarschijnlijk ook de stichter van kasteel Nijenbeek.
Omdat de tekst op de zegel zo goed bewaard is gebleven, was het voor de archeologen al snel duidelijk dat het een unieke vondst betrof. Het omschrift luidt: S.DNI TH.MILICI DE.NIENBEKE, of voluit S.DomiNI THeodorus.MILICI DE.NIENBEK. Vertaald is dat: zegel van heer Dirck ridder van Nijenbeek. Het Wapenboek van Vereniging Veluwse Geslachten vermeldt de volgende wapenbeschrijving: ‘een leeuw en een schuinstreep over alles heen. En het veld bezaaid met blokjes, terwijl de leeuw van de keerzijde een dubbele staart heeft’.
Historische oorkondes
Het is zeer bijzonder dat de zegelstempel van ridder Dirck van Nijenbeek is aangetroffen in de gracht van het naar hem vernoemde kasteel. Daar komt nog bij dat er tijdens een uitvoerig historisch onderzoek twee historische oorkondes zijn ontdekt die te koppelen zijn aan Dirck van Nijenbeek. Het Rijksarchief in Brussel bezit een huwelijksakte van een huwelijk in 1286 waarbij ridder Dirck één van de getuigen was. Een tweede document uit het archief in Lille gaat over de verpachting van Gelderland aan de graaf van Vlaanderen in 1290. Beide oorkondes zijn ‘bezegeld’ met de nu teruggevonden zegelstempel van Dirck van Nijenbeek. Dat wijst erop dat ridder Dirck een belangrijke man was die betrokken werd bij het bezegelen van belangrijke beslissingen.
De stempel op de huwelijksakte bevat ook een afdruk van de contrazegel (die helaas niet gevonden is). Op de contrazegel is in een driehoekig schild te lezen: SECRET ‘THIDER’ (Secretum Thiderici), oftewel geheim van Theodoricus of Dirck. Het komt zelden voor dat historische bronnen op deze manier rechtstreeks te koppelen zijn aan een archeologische vondst.
Doelbewust kapot gemaakt
Na de dood van Dirck van Nijenbeek in 1296 is de zegelstempel doelbewust vernietigd. Een deel ervan is met behulp van een hamer stukgeslagen en bij het kasteel weggegooid. Dit kapotmaken werd bewust gedaan om te voorkomen dat iemand anders in naam van Dirck van Nijenbeek aktes of brieven kon bezegelen.