Opgravingen vanaf 2021
Voorafgaand aan de aanleg van de overnachtingshaven in Spijk vond uitgebreid archeologisch onderzoek plaats. De opgravingen die in het voorjaar van 2021 van start gingen, waren een voortzetting van eerder proefsleuvenonderzoek in 2018. De proefsleuven leverden vier vindplaatsen op: de restanten van een schans (een aarden verdedigingswerk) van het Staatse leger uit de 17e eeuw, een steenfabriek, loopgraven uit de Tweede Wereldoorlog en een historische dijk uit de 18e eeuw.
Aan het woord is archeoloog Eric Norde die als projectleider van RAAP het onderzoek heeft begeleid: “Vanuit die 1e fase wisten we al redelijk wat we konden verwachten. We vonden toen ook al veel interessante restanten van de schans en de steenfabriek. Maar de vondsten leverden ook nieuwe vragen op. Nu hebben we antwoorden waarmee we het grotere verhaal kunnen vertellen, ons beeld wordt steeds completer.”
Zie ook ons eerdere bericht hierover.
20.000 vondsten
20.000 vondstenMeer dan 20.000 vondsten haalden de archeologen uit de rivierklei. Daaronder bevonden zich onder meer twee skeletten van overleden soldaten, bewerkte zilveren messen en een benen mesheft in de vorm van een Hollandse leeuw.
Eric Norde: “Dat zijn echte museumstukken. Maar we vonden ook honderden eenvoudige papkommen waaruit de soldaten aten. Door alle vondsten zijn ook de onderkomens van de soldaten steeds duidelijker. Zo weten we nu inderdaad dat een paar duizend ”Hollandse” soldaten zich in Spijk ophielden, wachtend tot ze de in het huidige Duitsland gelegen Schenkenschans opnieuw konden innemen. Ze bereidden zich voor op een strijd die er uiteindelijk nooit is gekomen. De omsingeling duurde bijna een jaar en in die tijd maakten de soldaten veel zaken in het kamp zelf, zoals meer dan duizend loden kogels.”
Steenfabriek
Andere interessante vondsten op de locatie zijn de restanten van een steenfabriek, die van circa 1850 tot 1938 langs de Rijn heeft gestaan. De fabriek zelf met de grote ovens is helemaal opgegraven. Norde: “We hoopten zaken te vinden waarmee we vooral de levens van de arbeiders kunnen reconstrueren. Dat is gelukt. We hebben de restanten gevonden van arbeidershuisjes, waterputten en beerputten waarin het afval werd gestort. Over het leven van die arbeiders is weinig bekend. Vroeger was er alleen aandacht voor directeuren van dit soort fabrieken. Daarnaast vonden we 4 ‘voorgangers’ van de fabriek, veldovens voor de productie van bakstenen uit het begin van de negentiende eeuw.”
Loopgraven en dijk
“We weten dat hier een spinnenweb van loopgraven en Duitse stellingen uit de eindfase van de Tweede Wereldoorlog lag. De meeste restanten zijn verstoord door moderne bebouwing, het veiligheidsaspect van mogelijke explosieven is belangrijker. In 2018 is daar al onderzoek naar gedaan, maar ijzeren restanten van de steenfabriek (zoals spoorrails) zorgden voor magnetisme dat de metingen beïnvloedde. Specialisten hebben op een enkel klein projectiel na nog niks aangetroffen”, geeft Eric Norde aan. Andere sporen zijn die van een historische dijk. “Tot de 17e eeuw lag de Rijndijk dichter bij de rivier. Rond 1741-1744 kreeg de dijk zijn huidige plek, een andere dijk is daar haaks op aangelegd. Die hebben we blootgelegd, dat heeft een mooie dwarsdoorsnede opgeleverd, die inzicht geeft in de dijkenbouw vanaf de 18e eeuw.”
Laatste fase
Het archeologisch onderzoek in het veld is inmiddels afgerond. Net voor de kerst van 2021 waren de archeologen klaar, precies op tijd voor de komst van het hoge water. Norde: “We hebben geluk gehad met de langdurig lage waterstand. Juist vanwege die waterstand wilden we ook snel afronden, als het water eerder te veel was gestegen, waren we nog niet klaar geweest.”
Wat gebeurt er straks met alle vondsten? “We gaan samen met RHDHV in opdracht van Rijkswaterstaat in elk geval een digitaal museum maken om het verhaal te vertellen, dit museum zal voor de zomer klaar zijn. Dan maken we ook kenbaar hoe we het museum toegankelijk gaan maken.”
Overnachtingshaven Spijk
Rijkswaterstaat legt in de Beijenwaard bij Spijk een overnachtingshaven aan voor binnenvaartschippers. Naast 50 reguliere ligplaatsen komen er 2 ligplaatsen voor duwschepen met duwbakken en speciale ligplaatsen voor schepen met gevaarlijke ladingen. Ook komen er voorzieningen voor de scheepvaart, zoals een auto-afzetsteiger, parkeerplaatsen en walstroom.
Meer informatie over het project is te vinden op de projectpagina Boven-Rijn: https://www.rijkswaterstaat.nl/water/projectenoverzicht/boven-rijn-aanleg-overnachtingshaven-spijk