Om bij de vermoede plek van de schans te komen moesten de archeologen van RAAP een enkele meters diepe proefsleuf graven. Voor de veiligheid van de onderzoekers en de stabiliteit van de Europaweg werd een zware bekisting aangebracht. Na een laag van zo’n twee meter verstoringen met puin werd een stuk van de gracht behorend bij de schans gevonden. Een deel van de grachtvulling werd ter plekke gezeefd, wat enkele bijzondere vondsten opleverde: een deel van een tinnen lepel of vork, een kraal, een visloodje, veel aardewerk en versierde onderdelen van een drinkglas. De ouderdom van het aardewerk wijst op gebruik in de 16e en 17e eeuw.

Hutspot

De plek vanwaar de Watergeuzen op 3 oktober 1574 Leiden binnentrokken om de stad te ontzetten, spreekt tot de verbeelding. Volgens de legende lieten de op de vlucht geslagen Spanjaarden bij deze schans een dampende pot hutspot (oorspronkelijk een Spaans gerecht van wortelen en pastinaken) achter, die later werd gevonden door de weesjongen Cornelis Joppensz. Hij zou deze teruggebracht hebben naar de stad. Later die dag arriveerden de Watergeuzen met wittebrood en haring. Dit verhaal is aanleiding voor de jaarlijkse 3-oktoberviering in Leiden.
In tegenstelling tot wat veel Leidenaren denken, lag de Lammenschans of ‘Schans Lammen’ niet voor het NS Station Lammenschans, op de plek waar het beeld van Cornelis Joppensz staat. Oude kaarten laten zien dat de schans in het huidige polderpark Cronesteyn lag, in de hoek van de Roomburgerwetering (het huidige Rijn-Schiekanaal) en de Vrouwevaart naar Zoeterwoude. Een logische plek waar een aantal watergangen bijeenkomen, maar lastig voor de archeologen om te bereiken vanwege leidingen, het bruggenhoofd en talud van de provinciale weg.

Zoektocht naar de schans

Al eerder deed RAAP onderzoek naar de locatie van de schans. In 2017 startte de Leidenaar Sjaak van de Geijn van theehuis ‘De tuin van de smid’ een fondsenwerving en crowdfunding voor de financiering van de zoektocht naar Schans Lammen. Daarmee is historische bronnenonderzoek gedaan en een booronderzoek uitgevoerd. Dat wees uit dat er een kleine kans was dat er in de bodem nog aanwijzingen in het zoekgebied lagen uit de tijd van de schans. Op 9 oktober 2020 is op de meest kansrijke plek met een proefsleuf letterlijk in de bodem gekeken en werd de zoektocht naar de schans beloond. Aangezien deze in het projectgebied van de RijnlandRoute plaatsvindt, steunt de RijnlandRoute samen met verschillende fondsen het onderzoek naar de schans.

Uitwerking onderzoek

In de komende tijd werkt RAAP het onderzoek uit en wordt de opgediepte grachtvulling nader geanalyseerd. Over een paar maanden worden de onderzoeksresultaten verwacht. De restanten van de schans blijven onder de huidige Europaweg en Lammebrug bewaard voor de generaties na ons. Bij de herinrichting van de Europaweg, in het kader van de RijnlandRoute, zal de provincie erop toezien dat er geen schade aan dit bijzondere en voor de stad Leiden iconische erfgoed optreedt. De provincie wil de vindplaatsen in het projectgebied van de RijnlandRoute waar nodig behouden en beleefbaar maken voor een zo groot mogelijk publiek.

Foto’s: Vincent Basler

De beelden van de zoektocht zijn binnenkort te zien in een nieuwe aflevering van de RijnlandRoute op Omroepwest en via: https://rijnlandroute.nl/omroep-west/