Ondergrond: Drone-opname (gemeente Harderwijk)
Inzet: een Y-Peilertoren (Trenkle, 1979).
Stellung Hase
Kort nadat Duitse eenheden in mei 1940 Nederland binnenvielen, richtten de Duitsers ten zuidwesten van Harderwijk Stellung Hase in. Op dit terrein stelden ze enkele radars op, waaronder de Würzburg-radar en de Freya-radar. Stellung Hase was onderdeel van het Duitse luchtverdedigingssysteem en spoorde geallieerde vliegtuigen op voordat ze Duitsland binnen konden vliegen. Zodra een geallieerd vliegtuig werd waargenomen, stegen Duitse jachtvliegtuigen op om tot de aanval over te gaan.
Harderwijk was een ideale locatie voor de radarstelling omdat het IJsselmeer een minimaal aantal verstoringen opleverde voor de radars. Het terrein van de radarstelling was circa 46 hectare groot en werd omringd door prikkeldraad, loopgraven en geschutstellingen. Op dit moment zijn zo’n 550 meter ten noorden van ‘Crescent Park’ de fundamenten van de Freya-radar en de sokkel van één Würzburg-radar nog zichtbaar. Beide zijn aangewezen als gemeentelijk monument.
Radarprocedure
Stellung Hase gebruikte vanaf 1943 de nieuwe radarprocedure ‘Himmelbett Verfahren’. Hiervoor werden onder andere twee radiotorens toegevoegd aan de radarstelling. De radars stuurden een signaal uit en wachtten op de echo om berekeningen uit te voeren over de locatie van het vijandelijke toestel. De radiotorens, ook wel Y-peilers genoemd, zorgden voor het contact tussen de Stellung en de Duitse jachtvliegtuigen.
De radiozender op de toren zond gelijktijdig twee signalen met verschillende frequenties naar de radio-ontvanger van hun eigen vliegtuig. Via een zender op het dak van het vliegtuig werden de signalen vervolgens teruggezonden naar de radiotoren. In de Peilerhütte bovenin de radiotoren draaide de operateur de peilantenne totdat hij via zijn koptelefoon een maximale ontvangst van het signaal vaststelde. Hij zette de richting waarin de antenne stond op een kaart en noteerde ook de tijd tussen het uitzenden en ontvangen van de signalen. Zo was de afstand tussen de jager en het meetpunt te bepalen. Deze positie werd doorgegeven aan het hoofdkwartier van Stellung Hase.
De radiotorens
De twee radiotorens waren gefundeerd op acht betonnen trapeziumvormige poeren die een vierkant vormen van circa 15 bij 15 meter. De meeste poeren bevatten nog resten van groene camouflageverf. Tussen de poeren van beide torens zijn fundamenten gevonden van een kleine betonnen radiohut, waar de ontvangen radiosignalen werden verwerkt. Beide torens stonden minstens 250 meter uit elkaar, om storing te voorkomen. Op basis van de opgegraven funderingen en de luchtfoto’s waren de torens 12 tot 15 meter hoog.
Opvallend is het gebruik van acht betonnen poeren. Uit historische bronnen en veldwaarnemingen zijn in Nederland alleen Y-peilers met vier betonnen poeren bekend. Een mogelijke verklaring voor de acht poeren is te vinden bij FLAK-torens, de Flugabwehrkanone bedoeld als luchtafweergeschut, die gefundeerd zijn met 8 poeren. Wellicht is de fundering van beide radiotorens afgekeken van een FLAK-toren, of zijn beide torens hergebruikt als radiotoren nadat ze eerst in gebruik waren als FLAK-toren.
De gemeente Harderwijk heeft in samenwerking met de regioarcheoloog ervoor gezorgd dat beide radiotorens in ‘Crescent Park’ zichtbaar zijn.
Projectleider RAAP:
Jasper Tuinstra: T 0575-567876 | E j.tuinstra@raap.nl
